Yaşlılığı Etkileyen Faktörler

BirleÅŸmiÅŸ Milletler, insanların 'yaÅŸlı saÄŸlığı' konusunda bilinçlendirilmesi, yaÅŸlıların saÄŸlık ve sosyal açıdan yaÅŸam standartlarının yükseltilmesine dikkat çekmek amacıyla 1990 yılında aldığı kararla 1 Ekim tarihini Dünya YaÅŸlılar Günü olarak ilan etti. Uzman Klinik Psikolog Ä°nci BirincioÄŸlu, hayatın önemli dönemlerinden biri olan yaÅŸlılık dönemindeki psikolojik deÄŸiÅŸimleri anlattı.

65'ten sonra yaşlılık başlıyor

Uzman Klinik Psikolog Ä°nci BirincioÄŸlu, 'Psikoloji tarihine baktığımızda; insanın kimlik ve kiÅŸilik kavramlarının geliÅŸimi ya da dönüÅŸümü üzerine birçok kuram oluÅŸturulduÄŸunu görürüz. Bu kuramlar insanın doÄŸumundan itibaren fiziksel olarak olgunlaÅŸmasına paralel olarak, psikolojik ve sosyolojik anlamda da bir takım deÄŸiÅŸim süreçlerinden geçtiÄŸini varsayar. YaÅŸlılık kavramı da son 100 yılda ortalama yaÅŸam süresinin uzamasıyla birlikte, yaÅŸ sınırı tartışmalı olan bir konu olsa dahi, 65 yaÅŸ ve üzeri dönemi ifade etmektedir ve psiko-sosyal geliÅŸim kuramında insanın yaÅŸamındaki son dönemi ifade eder' diye konuÅŸtu.

Hayatımızdaki 8 psikolojik dönem

Amerikalı psikanalist Erik Erikson'a göre; insan yaÅŸamı boyunca sekiz psikolojik geliÅŸim döneminden geçtiÄŸini belirten Uzman Klinik Psikolog Ä°nci BirincioÄŸlu, 'Ä°lk yaÅŸ 'temel güvene karşı güvensizlik duygusu'; 1-3 yaÅŸ 'özerkliÄŸe karşı kuÅŸku ve utanç duygusu; 3-6 yaÅŸ 'giriÅŸimciliÄŸe karşı suçluluk duygusu'; 7-11 yaÅŸ 'baÅŸarılı olmaya karşı yetersizlik duygusu'; 11-17 yaÅŸ 'kimlik kazanmaya karşı kimlik karmaÅŸası'; 17-30 yaÅŸ 'yakınlığa karşı yalıtılmışlık'; 30-60 yaÅŸ 'üretkenliÄŸe karşı durgunluk' ve 60 yaÅŸ üzeri ise 'benlik bütünlüÄŸüne karşı umutsuzluk'; bu dönemlere verilen adlardır' dedi. 

YaÅŸlanırken her dönemden yara alıyoruz

Her dönemin adının bize çift kutuplu bir varoluÅŸsal düzlemi ifade ettiÄŸini ifade eden BirincioÄŸlu, 'Yani doÄŸduÄŸumuz ilk yılda psikolojimiz ve kimliÄŸimiz ile ilgili geliÅŸen kısım 'diÄŸer bir kiÅŸiye ve dış dünyaya duyduÄŸumuz güven duygusunun' oluÅŸma aÅŸamasını anlatmak için 'temel güvene' karşı 'temel güvensizlik' duygusu ÅŸeklinde adlandırılmıştır. Çünkü bu dönemde bebek için önemli olan tek ÅŸey annenin varlığı ve bakımıdır. Anne varsa, besleyici ise, psikolojik olarak bebeÄŸi ile 'bir' haldeyse, bebekte 'güven' duygusu geliÅŸir. Bu dönemde annenin vefatı, terki, hastalığı, depresyonu veya diÄŸer etmenlerden ötürü bebeÄŸine bakım verememesine dair her koÅŸul, çocuÄŸun 'temel güven' duygusunda geliÅŸimsel bir problem yaratacak ve bebek yaşı gelip de bir sonraki psikolojik geliÅŸim sürecine geçiÅŸ yapsa bile, bir önceki dönemi yaralı ya da yarım olarak tamamlayacaktır. Her dönem üst üste birikerek sadedi oluÅŸturur. Yani kiÅŸi yaÅŸlanırken her dönemden yaralar alarak ya da bütünlük duygusuna hizmet edecek ÅŸekilde büyür. Nasıl yaÅŸlanacağımızı, yaÅŸlandığımızda kim olacağımızı ve nasıl hissedeceÄŸimizi ÅŸekillendiren ÅŸey iÅŸte bu bahsettiÄŸimiz dönemlerden kiÅŸinin nasıl geçtiÄŸidir. 'Benlik bütünlüÄŸüne karşı umutsuzluk' adı verilen yaÅŸlılık dönemi, önceki dönemlerde kiÅŸinin nasıl bir hayattan damıtılarak geldiÄŸine baÄŸlı olarak deÄŸiÅŸmektedir' diye konuÅŸtu.

Yaşlanmak, olgunlaşmaktır

Yıllar geçtikçe bedenimizin eskidiÄŸini, yıprandığını ve nihayetinde öldüÄŸünü belirten Uzman Klinik Psikolog Ä°nci BirincioÄŸlu, psikolojik olarak yaÅŸlanmaktan kastın olgunlaÅŸmak olduÄŸunu söyledi. 'Deneyim kazandıkça zihin; tüm anıları bir bütün haline getirerek kendini, diÄŸerini ve dünyayı anlamlandırmaya çalışır' diyen Ä°nci BirincioÄŸlu, ÅŸunları söyledi:

 'Böylece birtakım psikolojik ÅŸemalar oluÅŸturarak yaÅŸamımızı ÅŸekillendiririz. Zihnimizin yaÅŸadığımız deneyimleri anlamlandırırken nasıl bir alışkanlık benimseyeceÄŸi önemlidir çünkü insan zihni dikkatini verdiÄŸi deneyimleri belleÄŸine kaydetmekte ve iliÅŸkilendirmektedir. Mesela 'karamsarlık' ÅŸeması olan bir kiÅŸi yaÅŸamda karşılaÅŸacağı her türlü engeli bir cezalandırma; karşısına çıkan sürprizleri ise aslında bir sonraki aÅŸamada gelecek olan bir kötülüÄŸün habercisi olarak görebilir. Bir süre sonra karamsarlık beklentisi gerçekten de kiÅŸinin yaÅŸamını karartır. Bu karanlığa maruz kalınca da psikolojik savunmalarımız oluÅŸur, kendimizi ya da baÅŸkalarını suçlarız, her yeni günden korkarız, depresyona gireriz ya da anksiyetemizin kardiyovasküler sistemimizi çökerterek fiziksel yaÅŸlanmayı hızlandırmasına sebep olabiliriz. Hayatta kalmamızı keyifsiz ve ya imkansız hale getiren olumsuz ÅŸemalar çok erken yaÅŸlardan itibaren oluÅŸmaya baÅŸlarlar. Bu süreçte hem genetik mizaç hem de kiÅŸinin nasıl yaÅŸam koÅŸullarına doÄŸduÄŸu rol oynamaktadır. Kimisi genç yaÅŸta bacağını kanserden kaybetse bile çeÅŸitli dernek, sunum, kuruluÅŸlar vasıtasıyla diÄŸerlerine umut olmayı seçerken kimisi hayatında belirgin bir zorluk olmamasına raÄŸmen yataktan çıkamayacak kadar depresif bir hale gelebilir. Bunların tümü kiÅŸinin zihinsel ÅŸemalarıyla iliÅŸkilidir.' Psikolojik olgunlaÅŸmanın; yaÅŸ aldıkça eskiyen bedenimizin getirdiÄŸi fiziksel aksaklıklara raÄŸmen, psikolojik olarak edinilen bilginin 'bilgeliÄŸe' dönüÅŸtürüldüÄŸü bir kabul süreci olduÄŸunu belirten Uzman Klinik Psikolog Ä°nci BirincioÄŸlu, 'Kimimiz yaÅŸ aldıkça bilgeleÅŸir, sever ve üretirken; kimimiz immatür (çocuksu) kalır ve mutsuz olur, ÅŸikayet eder ve hem kendini hem de çevresini yoracak ÅŸekilde umutsuzluÄŸa kapılır. Bu süreç Erikson'un geliÅŸim kuramındaki süreçlerden kiÅŸinin nasıl geçtiÄŸi ve hangi zihinsel ÅŸemaları besleyerek 'oluÅŸmayı' tercih ettiÄŸi ile ilgilidir' dedi. 

Herkesin içindeki çocuk aynı deÄŸil

Uzman Klinik Psikolog Ä°nci BirincioÄŸlu, yaÅŸlılık döneminin ruhsal açıdan saÄŸlıklı geçirilmesi için yapılması gerekenleri de ÅŸöyle anlattı:

'Altı yaşından sonra yaşımız kaç olursa olsun, hepimizin içinde yaşı hiç deÄŸiÅŸmeyen üç ana karakter oluÅŸur; içimizdeki çocuk, yetiÅŸkin ve ebeveyn yapılarıdır bunlar. YaÅŸam sadece yaÅŸlılıkta deÄŸil, her geliÅŸim evresinde kendine has armaÄŸanları ve güçlükleri barındırır. ArmaÄŸanları kabul ederken ve güçlüklere göÄŸüs gererken bu içimizdeki çocuk, yetiÅŸkin ve ebeveyn yapılarına adil davranmak, onları dengede tutmak psikolojik saÄŸlık için en önemli deÄŸiÅŸkendir. Bu yapıların ihtiyaçlarını karşılayabilmek, yapılar arasında adaleti saÄŸlayabilmek, kendimizi ve diÄŸerini sevebilmek, üretmek ve kabul edebilmek için onları tanımalıyız. Herkesin içindeki çocuk aynı deÄŸil, yetiÅŸkin de öyle.  Senin içindeki çocuk kim, ne ister, yetiÅŸkin bu istekleri karşılamak için hangi yollara baÅŸvurmayı seçer ya da yetiÅŸkinin seçtiÄŸi bu yollara senin içindeki ebeveyn ne der?

Bütünsel saÄŸlık için çaba ÅŸart

Kendini bilmek için okumak, düÅŸünmek, fikir almak ve vermek gerekir. Ä°çsel bütünlük ve dengeyi saÄŸlamak için hem yalnızlığı öÄŸrenmek hem de diÄŸerleriyle manalı vakitler geçirerek sosyalleÅŸmek gerekir. Ayrıca unutmamak da gerekir ki; 'ruh – zihin – beden' bir bütündür. Ruhsal bütünlüÄŸümüzle ilgilenirken hem zihinsel hem de bedensel saÄŸlığımıza özen göstermek için çaba göstermemiz gerekir. Ancak bu ruhsal – zihinsel ve bedensel çabayı gösterenler ve gösterdikleri çaba ölçüsünde anlamlandırabildikleri bir yaÅŸlılık geçirirler.'

Bir önceki yazımız olan Canan Karatay Önerdi: Kahvaltıda Yerseniz... başlıklı makalemizde Canan Karatay, Cevizli ve haber hakkında bilgiler verilmektedir.