Suriye iktisadının işvereni Esma Esad

Küresel iktisadın nabzını tutan İngiliz Financial Times, “Bayan Esad’ın yükselen etkisi” başlıklı özel bir belge hazırladı ve Suriye iktisadının yeni işverenini açıkladı: Suriye önderi Beşar Esad’ın 47 yaşındaki eşi Esma Esad.

Bugüne kadar ölen Suriyeli askerlerin ailelerini ziyaret ederek, kanserli çocuklar faydasına tertipler düzenleyerek kendini “ulusun anası” olarak konumlandıran First Leydi, 1975 yılında İngiltere’nin başşehri Londra’da doğdu. 2001’de Esad’la evlenip Şam’a taşındığında, “Sadece annelik yap” diyerek hiçbir şeye karışmasını istemeyen kayınvalidesinin gölgesinde bir hayata merhaba dedi.

Evlilik öncesi JP Morgan’da çalışan Esma Esad, bir mühlet kayınvalidesinin de onaylayacağı turizm, kültür ve eğitim üzere iktidar arbedesine neden olmayacak hususlarla ilgilendi. First Leydi, 2007’de yardım gayeli Suriye Gelişim Vakfı’nı (Syrian Trust for Development) kurdu, ki bu vakıf 2011 yılında başlayacak iç savaşta Şam’ın eli ayağı olacaktı.

Esma Esad, 2011’den Suriye ordusunun ülkedeki denetimi geri aldığı 2016 yılına kadar ortadan kayboldu. 2018 yılı, Esadlar ve Suriye için dönüm yılı oldu. Beşar Esad, o yıl göğüs kanserini yenen eşini artık ülkenin iktisat idaresi toplantılarına dahil etmeye başladı. FT, Suriye’nin o günkü durumunu şöyle özetliyor: “Para askeri harcamalar ve kamu ödemelerine gidiyordu. Rusya ve İran’a önemli borçlar vardı.

Lübnan’da patlak veren ekonomik kriz yüzünden de birçok Suriyeli parasını kaybetmişti. Aralık 2019’da Suriye parası, dolara karşı yüzde 95 bedel kaybetmişti. İşte o yıl, Esad rejimi, Suriyeli işadamlarının ‘mafyavari’ dediği prosedürlerle kendisine savaş boyunca takviye veren iş dünyasını alaşağı etti.” Eylül 2019… Ülkenin önde gelen işadamları, Şam’daki bir otele davet edildi. “Ya merkez bankasına ABD doları verin ya da özgür kalamazsınız” denildi.

FT’ye nazaran, o devirde toplanan mevduat “yüz milyonlarca dolar”dı. Bu periyot, Esma Esad’ın tekrar ortaya çıktığı periyot. Zira paralar, ya yardım kuruluşlarının ya da Esadların denetim ettiği banka hesaplarında toplanıyordu. Esma Esad artık ülkenin resmi iktisat toplantılarına katılmak yerine kendi yönettiği “gizli ve küçük bir iktisat konsey”in başındaydı. Bu noktada iki farklı görüş var.

İlk görüşe nazaran, Beşar-Esma Esad çift olarak hareket ediyordu. İkinci görüşe nazaran ise Beşar’ın kurulla bir alakası yoktu. Aileyi yıllardır tanıyan bir işadamı “Kocasının üzerinde inanılmaz bir tesiri var” diyor. Mallarına el konulanlardan biri de Beşar Esad’ın anne tarafından kuzeni Rami Makhlouf’tu. Makhlouf’un sahibi olduğu ülkenin en büyük şirketi Cham Holding ile telekomünikasyon şirketi SyriaTel artık Esma Esad’ın idaresindeydi.

Buradaki en kıymetli nokta ise çiftin isimlerinin hiçbir resmi evrakta yer almıyor olması! Eyad Hamid isimli araştırmacı “Normal kapitalist bir sistemden bahsetmiyoruz. Kasıtlı bir sistem bu” diyor. FT’ye nazaran, ülkedeki işadamlarını bir kişi denetim ediyor: Yassar İbrahim. Resmi misyonu, Başkan’ın iktisat danışmanı…

Gayrıresmi misyonu, Esma’nın kurulunun baş aktörü… Esma Esad’ın “özel sektör” sağ kolu Lina Kinayeh… Bir başka yardımcısı da 2019’kurulan operatör EmmaTel’in sahibi Khodr Ali Taher. (Emma, Esma’nın Londra yıllarındaki lakabı olması yalnızca bir tesadüf mü?) Suriye Gelişme Vakfı’nın yöneticisi Fares Kellas da bir öbür kritik isim.

Vakfın varlıkları ortasında yok yok: Bir üniversite, bir inşaat şirketi, kültürel miras tertibi vb. Esma Esad’ın gücünü bir işadamı şöyle özetliyor: “Suriye’nin tamamı artık onun.” Anne babası Londra’da, kardeşleri Şam’da yaşayan Esma Esad’ın İngiliz pasaportu da bulunuyor. İngiltere’nin pasaportu iptal edip etmediği bilinmiyor. Tek bilinen ABD’nin onu ve kocasını yaptırım listesine aldığı… Bir Suriyeli’ye nazaran, Esma Esad da elde para tutmadan, paraları gayrimenkule yatırıyor.